Tijdens de eerste coronagolf kregen we er al mee te maken: afstandsonderwijs. En nu moeten we er voor een tweede keer aan geloven. Opnieuw hebben we te maken met de plotselinge overgang naar onderwijs op afstand. Scholen zijn sinds de eerste lockdown op verschillende niveaus voorbereid. Maar zelfs in de beste omstandigheden kan het lesgeven op afstand de uitdagingen versterken die verbonden zijn aan persoonlijke situaties van leerlingen.

Succesvol lesgeven op afstand vereist eigenlijk veel van dezelfde dingen die je tijdens je reguliere lessen ook doet: duidelijkheid, beoordeling, controleren op begrip en tijdige feedback. Dat neemt niet weg dat de afstand uitdagingen toevoegt aan het lesgeven en leren. In dit blog geven we tips hoe je afstandsonderwijs zo effectief mogelijk inricht.

De balans tussen dialoog, structuur en autonomie

De transactional distance theory, ontwikkeld door Moore, stelt dat de transactionele afstand zowel  van toepassing is op de fysieke als psychologische afstand tussen de leerling, de inhoud van de online les en de docent. Dialoog, structuur en autonomie worden beschouwd als sleutelcomponenten die de leeropbrengsten van het afstandsonderwijs beïnvloeden. Wanneer deze componenten in balans zijn, leert een leerling effectief op afstand. Hoe minder de docent rechtstreeks contact heeft met de leerling, hoe meer autonomie de leerling zou moeten krijgen en hoe meer gestructureerd het afstandsonderwijs zou moeten zijn. De transactional distance theory kan docenten helpen bij het identificeren van hulpmiddelen en technieken die het lesgeven en leren op afstand kunnen verbeteren. 

Transtactional distance theory (Moore, M., 1973)

1.      Dialoog

Tijdens het afstandsonderwijs is het van belang om contact te houden met elkaar. De dialoog betreft hier zowel de  communicatie tussen de leerlingen en de docent als de communicatie tussen leerlingen onderling. De dialoog met en tussen leerlingen onderling kun je op verschillende manieren tot stand brengen:

• Zorg ervoor dat je elke online les even individueel contact maakt met elke leerling. Bijvoorbeeld via Teams of via een live chat. 
• Geef tijdig en frequent feedback. Dit is een effectieve manier om in contact te blijven met je leerlingen en tegelijkertijd de voortgang te meten. Op deze manier blijf je het leerproces van leerlingen volgen en kun je op tijd bijsturen waar dat nodig is. 
• Betrek de leerlingen en geef hen inzicht in hun leerproces door middel van formatieve toetsing. Daarnaast kun je leerlingen met een formatieve beoordeling ook elkaars werk laten beoordelen. Op deze manier breng je een dialoog tussen de leerlingen onderling tot stand. Ook beoordelen met rubrics of het geven van een open boek toets zijn effectieve manieren om leerlingen op afstand te beoordelen en toetsen.

2.      Structuur

Leerlingen hebben behoefte aan structuur, ongeacht of een les fysiek, hybride of online is. Vraag jezelf daarom het volgende af bij het maken van je online lessen: Hoe is het onderwijsprogramma opgebouwd? En wat is de flexibiliteit van het onderwijsprogramma? Het aanbrengen van structuur in je online lessen kan een uitdaging zijn. De volgende tips kunnen je helpen bij het aanbrengen van structuur in je online lessen:

• Houd het simpel. De spanningsboog van leerlingen is korter wanneer ze alleen thuis, en dus niet samen in een klas zitten. Richt je online lessen daarom kort maar krachtig in.
• Kies voor kleine stapjes. Doe wat je kan met je tijd en middelen. Ook Rome is niet in één dag gebouwd. 
• Werk in een beperkt aantal platforms. Op deze manier hoeven leerlingen niet na te denken waar ze welke content kunnen vinden. Ook is het voor jouzelf makkelijker om het overzicht te houden.
• Kies voor vaste mix van instructie en zelfwerkzaamheid. Begin bijvoorbeeld met een klassikale uitleg, kies daarna voor een individuele opdracht, laat leerlingen deze in kleine groepjes bespreken en eindig klassikaal met opbrengsten per groepje en een korte formatieve toets.
• Formuleer doelen. Door doelen te formuleren kun je tijdig het proces bijsturen zodat je deze doelen ook daadwerkelijk behaald en is het voor de leerlingen duidelijk wat en waarom ze iets moeten doen.

3.      Autonomie

Welke mate van autonomie heeft een leerling bij het leren? Wanneer de transactionele afstand groot is, dan moet een leerling een grote mate van autonomie aankunnen. Zelfstandige leerlingen kunnen dus beter omgaan met deze afstand. De zelfsturing van leerlingen kun je bevorderen door:

• Leerlingen hun eigen leerproces te laten beoordelen. Laat leerlingen hun eigen lesactiviteiten beoordelen, bijvoorbeeld door middel van rubrics.
• De autonomie langzamerhand te vergroten. 
• Leerlingen die moeite hebben met zelfsturing een stappenplan aan te bieden voor het maken van een opdracht.

Maak online leren zo interactief mogelijk

Om informatie actief te verwerken hebben leerlingen meer nodig dan alleen luisteren en lezen. Zeker online en met een kortere spanningsboog van de leerlingen is het belangrijk om je lessen ook online interactief te maken. Een uur lang zenden over een bepaald onderwerp is tijdens een reguliere les al lastig, laat staan als dat digitaal moet. Houd het dus bondig, bereid je goed voor en zet interactief lesmateriaal in om leerlingen bij de les te houden. 

Blijf in contact en zorg voor vaste contactmomenten

Juist wanneer onderwijs op afstand moet worden gegeven is het belangrijk om leerlingen houvast te bieden door vaste contactmomenten te bepalen. Tijdens deze vaste contactmomenten kun je bespreken waar de leerlingen mee bezig zijn en waar ze tegen aan lopen. Op deze manier houd je een oogje in het zijl en verlies je de controle niet. Je kunt vaste contactmomenten met leerlingen bijvoorbeeld organiseren via Teams, Zoom, Google Hangouts of via een live chat, zoals de live chat in onze digitale methode. Het frequent maar effectief contact houden met leerlingen maakt het afstandsonderwijs toegankelijker voor zowel de docent als de leerling, en hierdoor kunnen docenten eenvoudiger met leerlingen in contact blijven.

Werk met goede apparatuur

Er zijn verschillende tools beschikbaar die scholen de kans bieden om hun lessen online door te laten gaan. Vaak maken docenten voor afstandsonderwijs nog gebruik van telefooncamera’s of (onveilige) webcams. De kwaliteit van deze apparaten is vaak minimaal, waardoor ook de kwaliteit van het onderwijs op afstand belemmerd kan worden. Daarnaast brengen veel van deze gratis tools risico’s met zich mee, met name op het gebied van privacy. Met eenprofessioneel videoconferentie systeem waarborg je de kwaliteit van onderwijs op afstand en kun je er zeker van zijn dat je voldoet aan de AVG-wetgeving. Vervolgens is het natuurlijk van belang om de apparatuur te testen, doe dit ruim voor je start met je eerste les. Dit geld natuurlijk ook voor de leerlingen. Geef ook hen de eerste keer tijd om gewend te raken aan de techniek. 

Zorg voor blijvend effect

Misschien is het voor jou niet mogelijk om deze tips tegelijk te implementeren. Echter kunnen ze wel een leidraad bieden en is het aan te raden om deze tips in je achterhoofd te houden. Door ‘vallen en opstaan’ leren we steeds meer over het afstandsonderwijs. En samen streven we ernaar om het onderwijs op afstand stapsgewijs te verbeteren. Daarnaast moeten we onszelf ook afvragen of alles weer normaal wordt als leerlingen straks weer naar school mogen én welke positieve aspecten het lesgeven op afstand teweeg heeft gebracht. Er bestaat een kans dat er veranderingen in het onderwijssysteem zullen plaatsvinden, omdat leerlingen en docenten niet helemaal terug willen naar het oude systeem. Als docent is het van belang om ook hier in de komende periode al voorbereidingen in te treffen.